Không chỉ có những di tích lịch sử cách mạng gợi nhớ chiến thắng hào hùng năm xưa, xã Nghĩa Đô, huyện Bảo Yên còn sở hữu nguồn tài nguyên phong phú và đa dạng, nổi bật là bản làng của người Tày với kiến trúc nhà sàn cổ độc đáo. Những giá trị văn hóa truyền thống: Các làn điệu dân ca, dân vũ, trò chơi dân gian, văn hóa ẩm thực và con người thân thiện, mến khách... đã hình thành điểm đến du lịch xanh bên dòng Nặm Luông thơ mộng.

Sống xanh…

Đồng bào Tày Nghĩa Đô không chỉ xem thiên nhiên là nguồn sống mà còn là một phần linh thiêng của cuộc đời họ. Những dòng suối chảy qua các bản làng không chỉ là nơi cung cấp nước cho đời sống hằng ngày, mà còn là điểm hẹn của những nét sinh hoạt cộng đồng, nơi diễn ra những hoạt động gắn kết con người với nhau và con người với thiên nhiên. Trước sự phát triển của đời sống hiện đại, nguy cơ ô nhiễm nguồn nước ngày càng gia tăng. Để bảo vệ dòng suối quê hương, mỗi người dân từ già đến trẻ đã tích cực hưởng ứng các phong trào bảo vệ nguồn nước bằng những hành động thiết thực như: không vứt rác xuống suối, hạn chế sử dụng hóa chất trong canh tác nông nghiệp; thường xuyên phát quang bờ mương, không vứt bao bì thuốc bảo vệ thực vật bừa bãi; tham gia hoạt động ngày thứ bảy, chủ nhật cùng nhau ra suối vớt rác, khơi thông dòng chảy,...Để tạo cảnh quan môi trường, phòng chống dịch bệnh, các gia đình còn thường xuyên chỉnh trang hàng rào, vệ sinh nhà ở, thu gom, xử lý rác thải, nước thải sinh hoạt và chất thải chăn nuôi; xây dựng các công trình phụ hợp vệ sinh...

Đoàn viên thanh niên tích cực tham gia vệ sinh lòng suối

Ông Đỗ Văn Lưu, Bí thư Đảng ủy xã Nghĩa Đô cho biết: “Để tái tạo cảnh quan vùng cọ xanh có nét đặc trưng riêng với không gian văn hoá, thiên nhiên hữu tình dưới rừng cọ, nhà sàn lợp mái cọ, người dân chế biến sản phẩm du lịch từ lá cọ, chế biến món ăn từ quả cọ, xã đã phát động phong trào “Mỗi người dân trồng một cây cọ” trên các tuyến đường trong xã, nhất là tại những điểm đón khách du lịch, đồng thời, tuyên truyền người dân thay thế đồ dùng bằng ni lông sang các sản phẩm từ tre, nứa, lá cây... Để ngày càng có thêm những công trình xanh mọc lên tạo thành không gian văn hóa đúng với tên gọi “Nghĩa Đô xanh” xã còn phát động và duy trì phong trào “Cổng đẹp – Rào xanh”. Khi mới phát động, chỉ có 15 hộ đăng ký tham gia đến nay, phong trào đã lan tỏa rộng khắp”.

Vào dịp đầu năm mới cán bộ và nhân dân Nghĩa Đô hưởng ứng Tết trồng cây thực hiện trồng cọ dọc các tuyến đường giao thông nông thôn

Giờ đây đến Nghĩa Đô, trên những tuyến đường bê tông dẫn về các thôn, du khách sẽ bị níu chân không chỉ bởi cảnh sắc thiên nhiên thanh bình, mà còn cuốn hút ở những bờ rào xanh mộc mạc được làm bằng vật liệu thân thiện với môi trường như: tre, nứa kết hợp trồng hoa, cây xanh. Vòm cổng được đan từ nan tre, trúc, mái lợp cọ tạo vẻ đẹp bình dị. Khu vườn xung quanh nhà được trồng cây ăn quả, rau, màu,… tất cả đều tạo nên vẻ đẹp riêng biệt và độc đáo.

Bà Lương Thị Quyên, bản Hón chia sẻ: “Chị em nhận thấy du khách về đây thích những nét văn hóa truyền thống của dân tộc địa phương nên bảo nhau tập trung khai thác. Từ khi sáng tạo ra những chiếc cổng, hàng rào trang trí bằng hoa văn đan lát, du khách đến đây ai cũng thích thú chụp ảnh với những công trình kiến trúc thân thiện với môi trường như vậy”.

Từ tinh thần “sống xanh”, tại điểm chợ văn hóa xã Nghĩa Đô, nhiều hộ kinh doanh cũng đã chú trọng đến việc hạn chế sử dụng túi ni lông và thay vào đó là các sản phẩm từ tre, nứa hoặc lá gói theo truyền thống. Các gia đình kinh doanh dịch vụ lưu trú đều chú trọng đến việc thực hiện lối sống bền vững từ việc giảm thiểu sử dụng đồ nhựa đến việc sử dụng các vật liệu tự nhiên trong trang trí và sinh hoạt. Những sọt rác bằng tre được đặt dọc lối đi, gắn kèm lời nhắc thân thiện bằng song ngữ: “Giữ gìn bản sạch - lòng vui, cảnh đẹp”.

Sản phẩm du lịch độc đáo và hấp dẫn

Nghĩa Đô là vùng đất cổ, là nơi có kho trầm tích văn hóa dân gian vô cùng giàu có và phong phú hiếm vùng đất nào có được. Dựa trên những giá trị truyền thống của đồng bào Tày, xã đẩy mạnh công tác bảo tồn, khôi phục nghề thủ công truyền thống, các lễ hội, trò chơi dân gian, tinh hoa ẩm thực… xây dựng chuỗi sản phẩm du lịch để lại nhiều ấn tượng sâu sắc trong lòng du khách.

Nghề thủ công truyền thống của người Tày Nghĩa Đô là dệt thổ cẩm và đan lát. Những sản phẩm của hai nghề này trước đây chỉ là những đồ dùng thường nhật trong đời sống của cộng đồng dân tộc Tày, nhưng nay đã được bảo tồn, cải tiến kết hợp hài hoà giữa tri thức bản địa và thiết kế mỹ nghệ ứng dụng, tạo ra những sản phẩm độc đáo và tinh xảo. Đó là những tấm vải thổ cẩm với hoa văn, họa tiết được dệt khá kỳ công, dày dặn và rực rỡ sắc màu. Từ vải thổ cẩm, các sản phẩm như chăn, túi, váy áo, các vật dụng được tạo ra để phục vụ nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Nghề đan lát đã tạo ra các sản phẩm thân thiện với môi trường bao gồm các vật dụng thường ngày như làn, túi xách, rổ, rá, cơi đựng xôi, đựng trầu…“Để phát triển dịch vụ du lịch bền vững thì phải dựa trên những nét văn hóa của người Tày được lưu giữ và truyền tụng lại sau này. Coi trọng giữ gìn, tạo sản phẩm du lịch lâu dài, xã đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến các bản làng, các gia đình để mỗi gia đình là hạt nhân của việc gìn giữ, trao truyền nghề đan lát, nghề dệt cho thế hệ trẻ. Đồng thời, xã cũng tổ chức các lớp truyền dạy về kỹ thuật dệt thổ cẩm do các nghệ nhân và những người cao tuổi có kinh nghiệm truyền đạt. Đến nay đã hình thành được một số sản phẩm như làn xách, giỏ đựng bút, mẹt hoa làm quà lưu niệm, quà tặng được trưng bày, giới thiệu tại chợ văn hóa, các lễ hội để du khách chiêm ngưỡng, khám phá nét đẹp của thổ cẩm Nghĩa Đô” – Ông Lý Văn Nội, Chủ tịch UBND xã Nghĩa Đô cho biết.

Trải nghiệm lướt mảng trên suối Nặm Luông

Cùng với đó, các trò chơi truyền thống như cà kheo, đánh yến đã được khôi phục; Các đội văn nghệ được thành lập để phục vụ các hoạt động của chợ đêm và du khách; Loại hình trải nghiệm bản làng bằng xe đạp, xe trâu đã và đang từng bước triển khai, bước đầu mang lại hiệu quả tích cực, được du khách đánh giá cao. Thu hút du khách đến với làng Tày trong những dịp nghỉ lễ, Nghĩa Đô tổ chức các sự kiện, hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao mang tính cộng đồng cao, tái hiện cuộc sống lao động, sinh hoạt, sản xuất của người dân, như: ngày hội văn hóa dân gian “Sắc vàng bên dòng Nặm Luông”, lễ hội quả còn, thi nghề thủ công truyền thống, khám phá thác Phạ Phân, thi đánh yến, bắt cá, đi cà kheo, lễ hội cốm, đua mảng lướt trên suối Nặm Luông…

Bí thư Đảng ủy xã Nghĩa Đô Đỗ Văn Lưu cho biết thêm: “Mọi hoạt động sản xuất nông lâm nghiệp đều gắn với du lịch, ví dụ trồng lúa, chúng tôi tạo ra "Mùa vàng Nghĩa Đô bên dòng Nặm Luông"; đầu ra của vịt là sản phẩm ẩm thực đặc sắc... Mỗi điểm đến là một sản phẩm, từ đó nhân đôi được giá trị sản xuất và du lịch. Bên cạnh đó, các lễ hội, trò chơi dân gian cũng tạo ra những sản phẩm dịch vụ riêng biệt, hấp dẫn du khách hơn, ví dụ sau lễ hội ném còn, du khách có thể mua quả còn về làm quà tặng”. 

… hòa mình vào cuộc sống của cộng đồng người Tày

Một trong những điều làm nên sức hấp dẫn của Nghĩa Đô chính là hình ảnh những ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày thấp thoáng ẩn hiện dưới những đồi cọ xanh ngắt khiến cho nơi đây giống như một bức tranh thiên nhiên thanh bình. Để thu hút du khách đến trải nghiệm, thụ hưởng và cảm nhận những giá trị văn hóa đặc sắc, mỗi nếp nhà sàn đã được gìn giữ như một “bảo tàng sống” để khi bước vào, du khách không chỉ thấy, mà còn cảm nhận và hiểu được tinh thần, nếp nghĩ của một tộc người sống chan hòa với thiên nhiên, đặc biệt là du khách quốc tế. Cùng với đó du khách sẽ sinh hoạt, ăn uống và tham gia các hoạt động thường ngày cùng người dân. Ban ngày trải nghiệm các nghề truyền thống như đan lát, dệt khung cửi, leo núi, tắm suối, tối đến thưởng thức bữa cơm đậm phong vị Tây Bắc, đắm chìm trong những làn điệu hát then, trong tiếng đàn tính và những điệu múa riêng có của đồng bào.

Sản phẩm đan lát thủ công truyền thống của đồng bào Tày Nghĩa Đô

Ngôi nhà sàn của gia đình bà Nguyễn Thị San ở bản Nà Khương được dựng bằng gỗ vững chắc, lợp bằng lá cọ thoáng mát, sạch đẹp, lưng tựa vào đồi núi, mặt hướng ra cánh đồng, phía trước có ao nước thoáng đãng. Với kinh nghiệm và vốn sống phong phú, bà San mong muốn tạo nên một không gian du lịch cộng đồng có sự tổng hòa của các yếu tố truyền thống để khi đến đây, du khách sẽ có những trải nghiệm thú vị và ý nghĩa. Phía trên sàn, bà San đã khéo léo thiết kế không gian nghỉ chân cho du khách bằng những tấm đệm êm, phía dưới bà thiết kế một không gian trưng bày những sản phẩm văn hóa truyền thống để du khách được chiêm ngưỡng và khám phá. Ở bên phải, cạnh ao cá, bà cùng gia đình tạo một chòi nghỉ chân bằng tre gỗ, lá cọ thoáng mát để du khách ngồi thưởng thức những món ăn truyền thống. Xung quanh ngôi nhà sàn truyền thống của gia đình bà San là không gian trong lành, yên tĩnh hòa vào màu xanh của cây lá, cỏ hoa cùng tiếng chảy róc rách của nước suối.

Gìn giữ và bảo tồn văn hóa ẩm thực, bà San trực tiếp chế biến và hướng dẫn con cháu, dân bản làm các món ăn bản địa. Trong đó, nhiều món được bà San chế biến để phục vụ khách du lịch mọi miền khi đến khám phá vùng đất này như vịt bầu lam ống nứa, cá suối, xôi ngũ sắc, rau dớn nộm, măng luộc, thịt trâu nộm, nem măng chả cuốn lá dổi, cá gói lá vả hấp… Theo bà San chia sẻ, bà biết chế biến 13, 14 món ăn cổ truyền của đồng bào Tày vùng Nghĩa Đô. Đó là những món ăn dân dã, được chế biến từ những nguyên liệu có sẵn, đậm đà dư vị. Điển hình như món vịt bầu cổ xanh vốn là đặc sản ở Nghĩa Đô có thể chế biến nhiều món ngon như vịt lam trong ống nứa, xương vịt băm nhỏ nướng trên than hồng, vịt luộc chấm với muối trộn gừng và rau răm… Mỗi khi chế biến, bà đã dồn cả tâm huyết, sự khéo léo và thảo thơm mến khách của mình vào mâm cơm nên mỗi bữa ăn, mỗi mâm cơm đón khách phương xa về luôn toát lên sắc màu truyền thống và hương vị khó quên.

Chú thích ảnh

Chị Nguyễn Thị Kim Anh, du khách đến từ Hải Dương chia sẻ “Cảnh quan thơ mộng, con người mến khách là điều mà tôi ấn tượng đầu tiên khi đặt chân tới Nghĩa Đô. Nhưng điều khiến tôi không thể nào quên được có lẽ là hương vị của các món ăn ở đây. Các món ăn của người bản địa ở đây rất ngon và đặc biệt, chúng được tạo ra từ rất nhiều nguyên liệu, gia vị khác nhau do chính người dân ở đây trồng và tự tay chế biến”.  

Sức hấp dẫn nội sinh được lan tỏa, trở thành phương thức, sinh kế hấp dẫn là cách làm hiệu quả, bền vững để du lịch cộng đồng Nghĩa Đô cất cánh, trở thành điểm đến xanh, sạch, thân thiện và đậm đà bản sắc. Năm 2021, Nghĩa Đô đã được Ủy ban nhân dân tỉnh công nhận là Điểm du lịch cấp tỉnh; Cụm Homestay xã Nghĩa Đô đạt Giải thưởng Homestay ASEAN giai đoạn 2023 - 2025. Hình thành nên thương hiệu: “Nghĩa Đô - suối sạch đồng xanh”, Nghĩa Đô - điểm đến Ngũ cực: Cực đẹp - Cực xanh - Cực sạch - Cực hay - Cực ngon. Nghĩa Đô cũng trở thành đại diện cho tỉnh Lào Cai tham gia Liên hoan Làng du lịch cộng đồng 8 tỉnh Tây Bắc mở rộng tổ chức tại Hòa Bình và được đánh giá cao.

Với tất cả những gì đã và đang làm, xã Nghĩa Đô đã trở thành điểm du lịch cộng đồng tiêu biểu của tỉnh Lào Cai và từng bước tạo vị thế là điểm du lịch cộng đồng mang tầm khu vực Tây Bắc và cả nước.